आदिवासी समाजाची अज्ञात कला: BHIL ART(भिल्ल कला संस्कृती )The unknown art of the Tribal Community: BHIL ART

 

       भिल कला या नावाने ओळखले जाणारे भिल्ल हे मध्य प्रदेश, गुजरात, राजस्थान आणि महाराष्ट्रात राहणारे भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वात मोठे आदिवासी समुदाय मानले जातात. भिल्लांचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा त्यांच्या गाण्यांमध्ये, नृत्यांमध्ये, समुदायातील देवतांमध्ये चित्रित केला जाऊ शकतो. मिथक, समुदाय कला आणि विद्या. त्यांच्या जीवनाशी जे काही निगडीत आहे: सूर्य, चंद्र, नद्या, कीटक, देव, हे सर्व त्यांच्या चित्रांमध्ये चित्रित केले आहे आणि हा आदिवासी समुदाय निसर्गाच्या अगदी जवळ राहतो. भिल्ल समाजाच्या घरांतून भिल्ल चित्रकला पाहायला मिळते. दरवर्षी घराच्या आतील भागात मातीचे नवे प्लास्टर, मातीचे बनवलेले असते, जे प्रत्येकाचे आकर्षण असते. कडुनिंबाच्या फांदीपासून पेंटिंगसाठी ब्रश बनवले जातात.

   भिल्ल चित्रकलेची सर्वात सामान्य थीम पिथोरा घोडा आहे, जी देवतांना अर्पण मानली जाते. चित्रकार समाजाच्या सामान्य भाषेत लेखिंद्र म्हणून ओळखले जातात. त्यांच्या चित्रांमध्ये ऋतूतील बदलही पाहायला मिळतात, जी कापणी करण्याची नैसर्गिक घटना आहे आणि त्यात त्यांचे रक्षण करणाऱ्या देवतांचेही चित्रण आहे.

       भिल्ल लोककलेतील अग्रगण्य कलाकार म्हणजे झेरच्या भुरीबाई. तिने लहान वयातच चित्रकला सुरू केली आणि तेजस्वी रंगीबेरंगी रंगांनी तिला हसणारी देवी आणि गावातल्या रोजच्या घटना रंगवण्याची प्रेरणा दिली. जेव्हा ती मोठी झाली तेव्हा तिने तिची पेंटिंग मातीपासून कागदावर आणि कॅनव्हासमध्ये बदलली आणि भोपाळ येथील मानवजातीच्या संग्रहालयात भिंती सुशोभित करणे सुरू ठेवले.

        या समाजातील आणखी एक प्रमुख कलाकार म्हणजे लाडो बाई ज्यांच्या कलेतून त्या समाजाचे तत्वज्ञान प्रतिबिंबित होते. मात्र आर्थिक संकटामुळे ती आपली कला चालू ठेवू शकली नाही. पण तिची कला पाहून प्रसिद्ध भारतीय कलाकार जगदीश स्वामीनाथन यांनी तिला तिची आवड कायम ठेवण्यासाठी प्रोत्साहन दिले आणि पाठिंबा दिला. या प्रसिद्ध कलाकारामुळेच लाडोबाईंनी आदिवासी लोक कला अकादमीसाठी काम केले आणि त्यामुळे सण, विधी आणि प्राण्यांच्या प्रतिमा भिंतीवरून कागदावर हस्तांतरित करण्याची संधी मिळाली.

       राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर ओळख मिळवण्यासाठी हे कलाकार सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहेत. या कलेची अनोखी गोष्ट अशी आहे की ते मानवी जीवनातील साध्या आनंदाचे चित्रण करतात जसे की जन्म आणि कापणीसारखे इतर प्रसंग, ज्यांचा आधुनिक पिढी अनेकदा विसर पडतो. या चित्रांच्या माध्यमातून लोकांना या प्रसंगांची जाणीव करून दिली जाते. भिल्ल कलेमुळेच आपल्याला कळते की मानवी जीवनातील या साध्या सुखांमुळे माणसाला किती आनंद मिळतो.